Θυμάστε τον νεκρό διαδηλωτή της 18ης Οκτωβρίου; Ήταν ο κυρ Φώντας

Μόλις χθες επέστρεψα στη δουλειά μετά από μεγάλης διάρκειας απουσία. Σήμερα πήγα να αγοράσω καφέ από το μικρό κατάστημα που διατηρεί ένα συμπαθέστατο χαμηλών τόνων ζευγάρι.  

"Χάσαμε τον κυρ Φώντα" μου είπε η ιδιοκτήτρια του καταστήματος, η νύφη του κυρ Φώντα. "Έπαθε ανακοπή στις 18 Οκτωβρίου, στη διαδήλωση, στο ύψος της ρώσικης εκκλησίας στην Φιλελλήνων. Δεν άντεξε".
Ήταν ωραίος τύπος ο κυρ Φώντας. Άνεργος εδώ και χρόνια, 65 ετών, περνούσε την ώρα του στο μικρό καφέ του γιου και της νύφης του. Καμιά φορά, αν υπήρχε πολύ δουλειά, βοηθούσε την κατάσταση κάνοντας τον ντελιβερά. Όποτε πήγαινα εκεί με προϋπαντούσε με χαμόγελο και διάθεση για συζήτηση.
"Τα συλληπητήρια μου" ήταν το μόνο που μπόρεσα να πω στον γιο του.
"Τουλάχιστον έφυγε όρθιος, εκεί που ήθελε" μου απάντησε.
Να είσαι καλά όπου βρίσκεσαι κυρ Φώντα. Τουλάχιστον έφυγες όρθιος. Εκεί που ήθελες.   

Γιατί αμφισβητείται το Πολυτεχνείο;

Χθες συμπληρώθηκαν 39 χρόνια από την εξέγερση των φοιτητών, το Νοέμβρη του 1973. Όμως το επίκεντρο δεν ήταν ο εορτασμός. Αυτή τη φορά η επέτειος στάθηκε αφορμή για μια σειρά από "αναθεωρητικές" πράξεις. Πρώτα ήταν η ενέργεια της χρυσής αυγής να αμφισβητήσει τους νεκρούς. Έπειτα ήταν οι πονηρές ακροβασίες γύρω από το αν οι νεκροί σκοτώθηκαν εντός ή εκτός του κτιρίου, λες και αυτό μπορεί να κάνει κάποια διαφορά. Υπήρχαν και αυτοί που υποστήριξαν ότι οι αδέσποτες σφαίρες ευθύνονται για τους περισσότερους νεκρούς, λες και οι σφαίρες δεν έχουν αφεντικά, δεν βγαίνουν από την κάνη κάποιου όπλου, αλλά αυτοβούλως βολτάρουν πάνω από κεφάλια κ σπίτια. Αυτές οι επιθέσεις αποκρούστηκαν με ευκολία, ανόητες γαρ.
Υπήρξαν όμως και άλλες προσπάθειες να υποβαθμιστεί η σημασία της εξέγερσης των νέων, αλλά και να αποδομηθεί ο ρόλος της επονομαζόμενης "γενιάς του Πολυτεχνείου". Ήταν η απήχηση που συνάντησε το άρθρο του Χρύσανθου Λαζαρίδη, βουλευτή επικρατείας της ΝΔ σήμερα, που πρωτοστάτησε στα τότε γεγονότα. Ήταν η ανάσυρση ενός άρθρου του Βασίλη Ραφαηλίδη, όπου ευθαρσώς επισημαίνει ο αείμνηστος αιρετικός πως αντίσταση κατά της χούντας δεν υπήρξε, ή τέλος πάντων αν υπήρξε ήταν ελάχιστη.
Το προβληματικό της υπόθεσης δεν είναι οι αδιαμφισβήτητες αλήθειες που περιέχουν τα παραπάνω κείμενα. Επτά χρόνια κράτησε η χούντα, εννοείται πως δεν υπήρξε σοβαρή αντίσταση. Πολλοί προσπάθησαν να καπηλευτούν την παρουσία τους (ή ακόμα και τη μη-παρουσία τους) στο Πολυτεχνείο. Καμιά αντίρρηση και σε αυτό. Το κακό είναι οι ερμηνείες που επιχειρούνται με αφορμή κυρίως τα δυο άρθρα.
Πολλοί από όσους τα προωθούν έχουν την ικανότητα να διακρίνουν λάθη και παραλείψεις του παρελθόντος, χωρίς να μηδενίζουν. Υπάρχουν όμως άλλοι που -όπως αναφέρθηκε πιο πάνω- χρησιμοποιούν τα άρθρα μόνο και μόνο για να απαξιώσουν τις μέρες του Νοέμβρη του '73, για να ακυρώσουν όλα τα μηνύματα που αυτές περιείχαν, για να περιορίσουν το αποτέλεσμα του Πολυτεχνείου στους 10-20-50 πολιτικούς που ξεπήδησαν μέσα από εκεί και ευθύνονται για αρκετά από τα δεινά του τόπου. Δείχνουν όσοι το πράττουν πως αγνοούν ή δεν θέλουν να αποδεχτούν, πιθανότατα εκ του πονηρού, ίσως λόγω σκοπιμοτήτων, πως το κυριότερο μήνυμα του Πολυτεχνείου δεν είναι τα άτομα που βγήκαν από αυτό, αλλά ο συμβολισμός του αγώνα ενάντια σε κάθε είδους ολοκληρωτισμό. Δείχνουν να μην αποδέχονται πως αποτελεί (ή τέλος πάντως θα έπρεπε να αποτελεί) γιορτή της νιότης, όχι των προσώπων. Είναι ο συμβολισμός της αμφισβήτησης που κάθε νεολαίος οφείλει και πρέπει να δείχνει απέναντι σε οτιδήποτε του σερβίρεται.

Κατά την ταπεινή μου άποψη, το Πολυτεχνείο θα πρέπει να γιορτάζεται με μεγαλοπρέπεια επειδή ακριβώς δεν υπήρξε σοβαρή αντίσταση κατά της χούντας. Για να διδάξει πως η παθητική στάση, η ανοχή, η αδράνεια και η αδιαφορία απέναντι σε δικτατορικά καθεστώτα, απέναντι σε οποιαδήποτε προσπάθεια περιορισμού των δημοκρατικών δικαιωμάτων, δεν μπορεί ξανά να γίνει ανεκτή.
Εξάλλου, η εξέγερση του Πολυτεχνείου μπορεί να μην έφερε το τέλος της χούντας, προκάλεσε όμως ανεπανόρθωτο πλήγμα στην προσπάθεια "φιλελευθεροποίησης" του χουντικού καθεστώτος (βλ. Μαρκεζίνης). Αν ήμουν κακοπροαίρετος μπορεί να έλεγα ότι τελικά ίσως είναι αυτή η κυριότερη αιτία της σημερινής αμφισβήτησης του Πολυτεχνείου από πρόσωπα "πέραν πάσης υποψίας".

ΥΓ. Μιας και ασχολούμαστε με τις εθνικές επετείους, ίσως έχει νόημα να ανοίξουμε μια συζήτηση για τους λόγους που επιλέχθηκαν η 25η Μαρτίου και η 28η Οκτωβρίου ως ημερομηνίες εθνικού εορτασμού. Σε επόμενο post...

* Στη φωτό η κυβέρνηση Μαρκεζίνη

Είναι πρωτόγνωρα τα όσα ζούμε;

"Δυο παράγοντες δυναμιτίζουν και καταστρέφουν την πολιτική ζωή της χώρας. Ο τύπος και τα οικονομικά συγκροτήματα των συμφερόντων, οι νεοπλασματικοί αυτοί όγκοι του πολιτικού μας οργανισμού. Ο κίτρινος τύπος προσπαθεί να διοικήσει τη χώρα από τα παρασκήνια, ενώ οι οικονομικοί παράγοντες έχουν επιτελείς, διαγγελείς και εκτελεστές σε όλες τις εκδηλώσεις της πολιτικής ζωής μεταξύ των υπουργών, των βουλευτών, των ανώτατων υπαλλήλων, των δημοσιογράφων. Εκμεταλλεύονται όλες τις ανάγκες και τις ανθρώπινες αδυναμίες ή τις ατέλειες της ψυχής και του νου και ενεργούν για τον επηρεασμό των κυβερνήσεων από τα μάλλον απίθανα σημεία με τα μάλλον απίθανα πρόσωπα".
Η παραπάνω περιγραφή της κατάστασης, απελπιστικά παρόμοια με τη σημερινή, περιέχεται σε υπόμνημα που ο Εμμανουήλ Τσουδερός, τότε διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας, κατέθεσε στον Ελευθέριο Βενιζέλο το 1933, δηλαδή λίγο μετά την χρεοκοπία της χώρας.

Δεν μπορούμε και δεν πρέπει να εξηγούμε το σήμερα με όρους του χθες. Αλλά το χθες μπορεί να μας παραδώσει πολύτιμα διαχρονικά μαθήματα για αυτά που πρέπει ή δεν πρέπει να γίνουν. Εξάλλου, όπως λένε πολλοί, κοινωνία που δεν μαθαίνει από τα λάθη της είναι αναγκασμένη να τα ξαναζήσει.
Είναι πρωτόγνωρα λοιπόν τα όσα ζούμε; Ίσως, αλλά μόνο αν μιλάμε για τις σύγχρονες γενιές, όχι για τη χώρα. Ας ελπίσουμε ότι δεν είναι αργά να αποφύγουμε την μοίρα που επιφυλάσσει η επανάληψη των ίδιων λαθών.  

ΥΓ. Ο Τσουδερός σε εκείνο το υπόμνημα αναφέρει επίσης πως κατ'αυτόν ο "φανατισμός της διαιρέσως" (οικεία συνθήκη σήμερα) άφησε να διαφανεί κίνηση όχι των "ασθενέστατων κομμουνιστών" αλλά "των στρατιωτικοτραπεζιτών προς εγκαθίδρυση συμφεροντολογικής δικτατορίας". Αυτη η διαύγεια πρόβλεψης βέβαια δεν απέτρεψε τον Τσουδερό να συνεργαστεί με τη δικτατορία Μεταξά, υπηρετώντας τη από την ίδια θέση, έως το 1939.

* Το απόσπασμα προέρχεται από τα δυσεύρετα -μα πολύτιμα- πρακτικά του διεθνούς ιστορικού συνεδρίου "Η Ελλάδα 1936-1944: Δικτατορία-Κατοχή-Αντίσταση, Μορφωτικό Ινστιτούτο ΑΤΕ, Αθήνα 1989"

Με οδηγό για το μέλλον τη λίστα Λαγκάρντ

Είτε διαφωνεί, είτε συμφωνεί κανείς με τη δημοσιοποίηση της λίστας Λαγκάρντ, η αντιμετώπιση που έτυχε από την κοινή γνώμη υποδηλώνει πρώτα και κύρια μια μεγάλη ανάγκη και συνάμα απαίτηση της κοινωνίας, που όσο περνά ο καιρός διογκώνεται: απαίτηση για καλύτερη δικαιοσύνη, πραγματική διαφάνεια, ισότιμη μεταχείριση, σε βάθος κάθαρση του πολιτικού σκηνικού.
Η απαίτηση δεν αφορά μόνο αυτούς που κρατούν τα ηνία της χώρας. Αφορά και απευθύνεται σε όλους τους πολιτικούς σχηματισμούς, σε όλους τους επίδοξους μνηστήρες της εξουσίας.
Σήμερα όποιος κυβερνά και οποιοσδήποτε κληθεί να κυβερνήσει στο άμεσο μέλλον τη χώρα θα πρέπει να γνωρίζει πως η καυτή πατάτα αποτροπής της ολοκληρωτικής κατάρρευσης της οικονομίας της χώρας συνοδεύεται από την εξίσου καυτή πατάτα της κάθαρσης. Όποιος δεν ασχοληθεί ταυτόχρονα με τα δυο καυτά και αλληλένδετα ζητήματα οφείλει να γνωρίζει πως δεν θα του δοθεί χρόνος ανοχής, πως δεν θα πρέπει να τρέφει σοβαρές ελπίδες επιτυχίας.

Αν υποθέσουμε ότι τα χειρότερα δεν έχουν φτάσει, τότε πολύ σύντομα ενδέχεται να δούμε άλλη μια αλλαγή ενοίκου στο Μέγαρο Μαξίμου. Οποιοσδήποτε κληθεί να αναλάβει τα ηνία θα πρέπει να δείξει τάχιστα πως δεν τον συνδέει τίποτα ουσιαστικό με το βρώμικο παρελθόν της χώρας. Από την ημέρα μηδέν θα πρέπει να έχει σχεδιάσει και αρχίσει να υλοποιεί ένα ριζοσπαστικό πρόγραμμα εξυγίανσης των θεσμών. Να κάνει σαφές, χωρίς διάθεση εκδικητικότητας, πως το πάρτι τέλειωσε. Να έχει έτοιμα νομοσχέδια που θα κόψουν πολλά από τα πλοκάμια της διαπλοκής, χωρίς να επιδοθεί σε κυνήγι μαγισσών. Να διερευνήσει σε απειροελάχιστο χρόνο τις πολλές λίστες που θα βρει καταχωνιασμένες σε γραφεία και τουαλέτες.
Να προβεί σε εξαντλητικές έρευνες πάταξης φαινομένων διαφθοράς (από το λαθρεμπόριο καυσίμων και τις χωροταξικές αυθαιρεσίες έως τις ατασθαλίες στις εφορίες και τις μαύρες ζώνες στη διαδικασία αδειοδότησης έργων και δραστηριοτήτων), να τιμωρήσει παραδειγματικά όσους συστηματικά θησαύριζαν εις βάρος του κοινωνικού συνόλου και να επιβάλλει δρακόντεια μέτρα κατά των παρανομούντων.
Να προβεί σε καινοτόμες βελτιώσεις του συστήματος απονομής δικαιοσύνης, ξεκινώντας με την κατά προτεραιότητα διερεύνηση υποθέσεων κακοδιαχείρισης δημοσίου χρήματος, φοροδιαφυγής, οικονομικής απάτης.
Να κάνει πιο εύκολη τη ζωή των πολιτών και παράλληλα να περιορίσει την περιττή γραφειοκρατία και τις δυνατότητες φοροδιαφυγής και διασπάθισης δημοσίων πόρων, προχωρώντας τάχιστα στην πλήρη αξιοποίηση πληροφοριακών συστημάτων και στην αναδιοργάνωση των υπηρεσιών του Δημοσίου, με στόχο όχι την εκκαθάριση προσώπων, αλλά την αλλαγή νοοτροπιών και το κλείσιμο των διαρροών οικονομικού και ηθικού αποθέματος.
Να κάνει όλα τα παραπάνω, χωρίς να πετάξει το παιδί μαζί με τα νερά, δηλαδή χωρίς να απαξιώσει τα λίγα (αλλά υπαρκτά) θετικά στοιχεία των υφιστάμενων δομών.

Με άλλα λόγια, όποιος επιθυμεί να πετύχει στη θέση του καπετάνιου του ελληνικού τιτανικού, θα πρέπει να κλείσει το τεράστιο κενό έλλειψης εμπιστοσύνης των πολιτών προς την πολιτεία και τους θεσμούς, να δείξει πως υπάρχει κράτος και αυτό λειτουργεί και να πείσει πως οι κανόνες του παιχνιδιού είναι απολύτως διάφανοι και κοινοί για όλους. Τότε μόνο, μπορεί να ελπίζει στην πραγματική κατανόηση και αποδοχή των πολιτών.
Στις αρχές του 20ού αιώνα, ένα από τα κυρίαρχα αποτελέσματα των κοινωνικοπολιτικών ανακατατάξεων που έλαβαν τότε χώρα στην Ελλάδα ήταν η ριζική ανανέωση του πολιτικού σκηνικού. Έναν αιώνα μετά, η ανανέωση που απαιτείται είναι ακόμα μεγαλύτερη. Όποιος όμως συνεχίσει να κινείται δουλεύοντας με τα ίδια φθαρμένα υλικά να ξέρει πως πιθανότατα θα έχει την τύχη των προηγούμενων. Θα πρέπει επίσης να ξέρει πως τυχόν αποτυχία, θα ανοίξει ακόμα περισσότερο την όρεξη των εγχώριων "γκρίζων λύκων".

* το άρθρο δημοσιεύτηκε σήμερα στη στήλη "Συναντήσεις" της Αυγής