21 Μαρ 2016

Προσφυγικές ροές: στοιχεία και μύθοι



Η τραγωδία των προσφύγων συνεχίζεται. Από τις 18 Μαρτίου 2016 μια νέα συμφωνία μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας επιδιώκει να ανακόψει το προσφυγικό ρεύμα προς τις χώρες της Ευρώπης. Τα σύνορα της FYROM, της Σερβίας, της Σλοβενίας, της Κροατίας, της Ουγγαρίας, της Αυστρίας έχουν κλείσει για τους πρόσφυγες εδώ και καιρό. Περίπου 47.000 έχουν αποκλειστεί στην Ελλάδα. Οι περισσότεροι στην Ειδομένη, στον Πειραιά και στα νησιά του Αιγαίου.
Στην Ελλάδα κλασσικά καταπιανόμαστε με εσωτερικής κατανάλωσης αφορισμούς. «Για όλα φταίει η κυρία Τασία» λένε κάποιοι, «για όλα φταίει η Ευρώπη» λένε κάποιοι άλλοι. «Τι θα τους κάνουμε;» αναρωτιούνται κάποιοι τρίτοι. «Να βοηθήσουμε όπως και όσο μπορούμε» φωνάζουν οι περισσότεροι. Και είναι αλήθεια είναι ότι η συμπάθεια, η αλληλεγγύη και συμπαράσταση της συντριπτικής πλειονότητας των απλών πολιτών έχει παρασύρει ακόμα και τους ακραιφνείς ‘προσφυγοφάγους’, που τώρα αναγκάζονται γεμάτοι υποκρισία να δηλώσουν συντετριμμένοι από το δράμα των προσφύγων.
Στο άρθρο που διαβάζετε παραθέτονται λίγα στοιχεία που ελπίζω ότι θα βοηθήσουν στην καλύτερη κατανόηση της κατάστασης και των μελλοντικών εξελίξεων, και παράλληλα θα συμβάλλουν στην κατάρρευση κάποιων μύθων.  

Γιατί έρχονται στην ΕΕ οι πρόσφυγες; Όχι πάντως λόγω της κ.Τασίας!


Η απόδοση της ευθύνης για τον ερχομό των προσφύγων στην Τασία Χριστοδουλοπούλου είναι καλή για να αφιονίζεται ένα συγκεκριμένο ακροατήριο συντηρητικών πεποιθήσεων, αλλά αδύνατη για να σταθεί σε λογική βάση. Όχι, για το κύμα των προσφύγων δεν ευθύνεται καμία κυρία Τασία κι αν εξετάσουμε τα δεδομένα θα καταλάβουμε γιατί!
Στον πιο κάτω πίνακα επιχείρησα να αντιπαραβάλλω στοιχεία α) για τον αριθμό προσφύγων που εισέρχονται ανά τρίμηνο στην Ελλάδα από το 2014 έως σήμερα, β) για τον συνολικό αριθμό προσφύγων που έχουν καταχωρηθεί στην Τουρκία από το καλοκαίρι του 2012, γ) για σημαντικά γεγονότα που αφορούν τον πόλεμο στη Συρία και την πολιτική της Ελλάδας και της ΕΕ. Μπορείτε να κοιτάξετε με προσοχή τον πίνακα για να βγάλετε χρήσιμα συμπεράσματα.

Προσφυγικές ροές σε Ελλάδα και Τουρκία και σημαντικά γεγονότα.
Πηγή στοιχείων: UNHCR & Frontex (πατήστε πάνω στον πίνακα για να τον δείτε σε ικανοποιητική ανάλυση)

 (Διευκρίνιση/διόρθωση: με κόκκινο απεικονίζεται η ροή προσφύγων στην Ελλάδα ανά εξάμηνο)

Στην Ελλάδα κοιτάμε μόνο τον αριθμό των προσφύγων που φτάνουν στην Ελλάδα κι αμελούμε να ρίξουμε μια ματιά και στην άλλη πλευρά του Αιγαίου για να μάθουμε πόσοι τελικά πρόσφυγες υπάρχουν στην Τουρκία και πότε πήγαν εκεί. Από τον Δεκέμβριο του 2012 οι πρόσφυγες αυξάνονται στη γείτονα, αλλά έως τον Ιούνιο του 2014 το νούμερό τους είναι μικρότερο από τον αριθμό των προσφύγων που βρίσκονται στο Λίβανο και στην Ιορδανία. Όμως από τα μέσα του 2014, οπότε και ανακηρύσσεται το «Ισλαμικό Χαλιφάτο» των παρανοϊκών φανατικών του ISIS, ο αριθμός εκτοξεύεται. Μέσα σε έξι μήνες σχεδόν 1 εκ. πρόσφυγες φτάνουν στην Τουρκία. Μάλιστα αυτή η τρομακτική αύξηση συμπίπτει με κάτι ακόμα πιο τρομακτικό. Το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Σίτισης του ΟΗΕ αναστέλλει τη βοήθεια που προσέφερε σε σχεδόν 1,7 εκ. πρόσφυγες λόγω έλλειψης χρηματοδότησης.

Εκείνη η περίοδος φαίνεται πως παίζει καταλυτικό ρόλο στην μετέπειτα πορεία που ακολουθούν οι πρόσφυγες. Χωρίς λεφτά, χωρίς δουλειά, χωρίς εκπαίδευση, με αβεβαιότητα για το αν και πότε θα σταματήσουν οι πολεμικές συρράξεις, οι πρόσφυγες βλέπουν πως η Ευρώπη είναι η μοναδική βιώσιμη διέξοδος. 

Αυτό προκύπτει εξάλλου από την έρευνα που εκπόνησε η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες αναφορικά με το προφίλ των Σύριων και Αφγανών προσφύγων και τους λόγους που τους οδήγησαν έως την Ελλάδα και κατ’ επέκταση την Ευρώπη. Πουθενά δεν προκύπτει ότι αποφάσισαν να μετακινηθούν επειδή άνοιξε τις πύλες η Τασία Χριστοδουλοπούλου. Η βία και η πείνα τους οδηγούν στην προσφυγιά. Η επανένωση της οικογένειας, η εκπαίδευση των παιδιών και η ασφάλεια, είναι οι κύριοι λόγοι που τους φέρνουν στην Ελλάδα. Τα όργανα του ΟΗΕ ήταν σαφή από τον Δεκέμβριο του 2014, πριν δηλαδή αρχίσει να φτάνει στην Ελλάδα το κύριο κύμα προσφύγων: επίκειται «μέγα-κρίση» στο προσφυγικό και τα κράτη που φιλοξενούν πρόσφυγες έχουν φτάσει σε σημείο εξάντλησης. Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ ξαναέκρουσε το καμπανάκι στις αρχές του 2015.  Αλλά κανείς δεν το άκουσε!  Η βοήθεια που ζήτησε ο ΟΗΕ για να καλυφθούν οι ανάγκες δεν έφτασε ποτέ εκεί που έπρεπε. Οι εκκλήσεις για κατάπαυση του πυρός δεν εισακούστηκαν.   Κι όταν από τον Σεπτέμβριο του 2015 η Άνγκελα Μέρκελ δήλωσε ότι οι πρόσφυγες είναι ευπρόσδεκτοι στην Ευρώπη, το κύμα ξεπέρασε κάθε προηγούμενο. 
 
Αφίξεις προσφύγων στην Ελλάδα. Πηγή: Guardian

Και το αστείο της υπόθεσης είναι πως η Τασία Χριστοδουλοπούλου ήταν παρελθόν όταν κορυφώθηκε η ροή των προσφύγων προς την ΕΕ. Στα χέρια του Γ.Μουζάλα έσκασε η προσφυγική βόμβα, κανείς όμως εκ των αξιωματούχων της ΕΕ τον κατηγόρησε για σκοπιμότητα και κάλεσμα των προσφύγων. Ναι, είναι αλήθεια ότι η Ελλάδα θα πρέπει να κατηγορείται για ολιγωρία στην ανθρωπιστική διαχείριση της κατάστασης, αλλά όχι για πολιτική ανοιχτής πρόσκλησης. Δεν είναι τυχαίο ότι πρόσφατα η κ.Μέρκελ αναγνώρισε το έργο του Υπουργού.
Αν λοιπόν πρέπει να αναζητούμε πάντα κάποιον αποδιοπομπαίο τράγο ας εξακολουθήσουμε να ρίχνουμε τα βέλη στην κ.Τασία, όπως κάνουν οι χρυσαβγίτες και οι όμοιοι του Α. Γεωργιάδη. Αλλιώς ας διαβάσουμε τα δεδομένα κι ας καταλάβουμε πόσο περίπλοκες είναι οι αιτίες που οδηγούν στο άνευ προηγουμένου προσφυγικό ρεύμα.
Και να μην ξεχάσουμε ότι τα στραβά μάτια στο θέμα των προσφύγων δεν ήταν ανακάλυψη της Τ.Χριστοδουλοπούλου, αλλά παλιό κόλπο, όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και της Ιταλίας!

Τι ζήτησαν και τι πήραν τα Ηνωμένη Έθνη για τη διαχείριση των ανθρωπιστικών κρίσεων. Πηγή: Guardian

Αν υπήρχε η Αμυγδαλέζα δεν θα είχαμε τόσους πρόσφυγες;


Άλλη μια πλαστή ερώτηση. Η ερώτηση είναι άλλη: «Μπορούσαμε να έχουμε ανοιχτές Αμυγδαλέζες και παρόμοια κέντρα κράτησης;». Η απάντηση δίνεται από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και τον Συνήγορο του Πολίτη. Το 2013 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο καταδίκασε την Ελλάδα για τις απάνθρωπες συνθήκες κράτησης μεταναστών σε κέντρα κράτησης. Τον Ιούνιο του 2014, υπήρξε νέα καταδίκη. Και το Νοέμβριο του 2015 είχαμε άλλη μια καταδίκη για τις συνθήκες κράτησης σε Αμυγδαλέζα και Κόρινθο. Επιπλέον, έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη τον Μάιο του 2013 διατυπώνει πολλές ενστάσεις για την κράτηση μεταναστών σε Αμυγδαλέζα, Κόρινθο και Δ/νση αλλοδαπών Αττικής, τονίζοντας μάλιστα το ατελέσφορο του λόγου ύπαρξης των κέντρων κράτησης.
Για αυτό το ατελέσφορο κάνει λόγο και έκθεση του ΕΛΙΑΜΕΠ τον Μάιο του 2014. Στην έκθεση τονίζεται η αναποτελεσματικότητα των κέντρων κράτησης και επισημαίνεται πως από τους σχεδόν 10.000 ανθρώπους που κρατήθηκαν στην Αμυγδαλέζα από την έναρξη λειτουργίας της, τον Απρίλιο του 2012, έως τον Απρίλιο του 2014, μόλις 767 μετανάστες επέστρεψαν τελικά στην πατρίδα τους. Στην ίδια έκθεση επίσης γίνεται σαφές πως το κόστος λειτουργίας τέτοιων κέντρων είναι απαγορευτικό, η αποτελεσματικότητά τους δεν έχει αποδειχτεί. Εξίσου απαγορευτικό κατά τους συντάκτες της έκθεσης είναι και το κόστος (ηθικό) που προκύπτει από την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. 
Κι αν βάλουμε κάτω τα νούμερα θα δούμε επίσης πως οι Αμυγδαλέζες της χώρας δεν κατάφεραν κάτι άλλο εκτός από το να καταστούν εστίες ντροπής. Οι πρόσφυγες που ήρθαν στη χώρα μας το 2012 ήταν 37.000. Το 2013 έπεσαν στους 24.800, αλλά το 2014 όταν οι Αμυγδαλέζες λειτουργούσαν στο φουλ, διπλασιάστηκαν κι έφτασαν τους 51.000. Ενώ τους πρώτους 2 μήνες του 2015, όταν λειτουργούσε ακόμα η Αμυγδαλέζα, ο ρυθμός αύξησης των προσφύγων σε σχέση με τους αντίστοιχους μήνες του 2014 ήταν της τάξης του 232%. Το κύμα είχε ήδη αρχίσει και καμιά Αμυγδαλέζα δεν μπορούσε να το ανακόψει.

Αριθμός προσφύγων που έφτασαν Ελλάδα τα προηγούμενα χρόνια. Πηγή: Frontex


Θα λειτουργήσει η συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας για το προσφυγικό;


Σε γενικές γραμμές, η συμφωνία προβλέπει τα εξής:

  • Όλοι οι μετανάστες που φθάνουν στα ελληνικά νησιά μέσω Τουρκίας από τις 20 Μαρτίου 2016 και έπειτα θα επιστρέφονται σε αυτήν. Οι μετανάστες που φθάνουν στα ελληνικά νησιά θα καταγράφονται και τυχόν αιτήσεις ασύλου θα διεκπεραιώνονται ατομικά από τις ελληνικές αρχές. Οι μετανάστες που δεν αιτούνται άσυλο ή η αίτηση των οποίων κρίνεται αβάσιμη ή απαράδεκτη βάσει της ως άνω οδηγίας θα επιστρέφονται στην Τουρκία.
  • Για κάθε επιστροφή Σύρου στην Τουρκία από τα ελληνικά νησιά, ένας άλλος Σύρος θα επανεγκαθίσταται από την Τουρκία στην ΕΕ. Θα δοθεί προτεραιότητα στους μετανάστες που δεν έχουν προηγουμένως εισέλθει ή επιχειρήσει να εισέλθουν παρατύπως στην ΕΕ. Η επανεγκατάσταση θα αφορά αρχικά 18.000 πρόσφυγες (Σ.Σ. μετά κι αν φυσήξουν ούριοι άνεμοι οι θέσεις επανεγκατάστασης μπορεί να αυξηθούν κατά 54.000, δηλαδή φέξε μου και γλίστρησα)
  • Η Τουρκία θα λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα με σκοπό να αποτρέψει το άνοιγμα νέων θαλάσσιων ή χερσαίων οδών μετανάστευσης από την Τουρκία προς την ΕΕ
Όλο το κείμενο της συμφωνίας εδώ. Όπως θα δείτε, στο κείμενο δεν υπάρχει η λέξη «πρόσφυγας». Είναι όλοι μετανάστες και μάλιστα παράτυποι. Η Διεθνής Αμνηστία θεωρεί ντροπή τη συμφωνία. Παράνομη και κατά των ευρωπαϊκών αξιών την θεωρεί ο Γκι Φέρχοφσταντ. Την ίδια άποψη έχει το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ενώ τα Ηνωμένα Έθνη τονίζουν ότι οι πρόσφυγες χρειάζονται προστασία και όχι απόρριψη. Αλλά και οι ίδιοι οι πρόσφυγες δεν θεωρούν ότι η συμφωνία θα δουλέψει.
Είναι λογικό. Αν δεν σταματήσει ο πόλεμος κι αν δεν βρεθούν δουλειές και αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης για τους πρόσφυγες και τα παιδιά τους, που βρίσκονται σε κατάσταση αναμονής σε Τουρκία, Λίβανο, Ιορδανία, Ιράκ, Ιράν, Αίγυπτο, ποιος αμφιβάλλει ότι θα εξακολουθήσουν να πιάνονται από τα μαλλιά τους ερχόμενοι στην Ευρώπη, προσβλέποντας σε ένα καλύτερο μέλλον παρά τα κλειστά σύνορα; Η Ύπατη Αρμοστεία έχει ζητήσει $1,3 δις για να συμβάλλει στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των προσφύγων. Ξέρετε πόσα έχει λάβει μέχρι στιγμής; Μόλις το 14%! Πώς ακριβώς λοιπόν θα βελτιωθεί η κατάσταση για τους πρόσφυγες προκειμένου να ανακοπεί το κύμα;
Κι αν μπούμε στο διαχειριστικό κομμάτι της συμφωνίας πώς ακριβώς θα επιστρέψουν πίσω στην Τουρκία οι σχεδόν 47.000 πρόσφυγες που βρίσκονται αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα; Αν ασκηθεί βία, η κατακραυγή της παγκόσμιας κοινής γνώμης θα είναι τεράστια. Αν παρόλα αυτά πειστούν οι πρόσφυγες (που δεν πρόκειται), αυτό που ζητείται από την Ελλάδα, σύμφωνα με Ευρωπαίο διπλωμάτη, είναι να μετατραπεί μέσα σε μια μόλις εβδομάδα από Ελλάδα σε Ολλανδία, τουλάχιστον σε θέματα οργάνωσης. Αν μπορούσαμε να γίνουμε τόσο αποτελεσματικοί σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, δεν θα ταλαιπωρούμασταν τόσα χρόνια από την οικονομική κρίση! 

Κατά την ταπεινή μου άποψη, το δράμα «Προσφυγική κρίση» έχει πολλά ακόμα επεισόδια. Και εξακολουθούμε να βρισκόμαστε στο στάδιο του στρουθοκαμηλισμού. Οι ευθύνες της ΕΕ πολλές, οι ευθύνες της Τουρκίας εξίσου πολλές. Οι ευθύνες της Ελλάδας είναι και αυτές μεγάλες, τουλάχιστον στο κομμάτι που αφορά την αξιοπρεπή διαβίωση των προσφύγων στη χώρα, για όσο καιρό απαιτηθεί. Κατ’ εμέ, η Ελλάδα αποτυγχάνει στη διαχείριση της ανθρωπιστικής βοήθειας που πρέπει να προσφέρει στους πρόσφυγες, πράγμα που αποτελεί ντροπή για μια κυβέρνηση που θέλει να αποκαλείται αριστερή. Σχετικά με την ανοργανωσιά της Ελληνικής Πολιτείας, τα λάθη της και τις ενέργειες που θα έπρεπε να είχε κάνει χθες έχω γράψει εδώ.
Έρχονται δύσκολες μέρες. Ας κάνει ο καθένας μας ό,τι μπορεί για να συνεισφέρουμε θετικά!

Το κείμενο αφορά προσωπικές εκτιμήσεις και αναγνώσεις των πραγμάτων. Είναι τροφή για σκέψη και όχι μια ολοκληρωμένη ανάλυση για το προσφυγικό.


Εκθέσεις Ύπατης Αρμοστείας που χρησιμοποιήθηκαν για τις ανάγκες του άρθρου:

1. http://www.unhcr.org/50d192fd9.pdf
2. http://www.unhcr.org/50d192fd9.pdf
3. http://www.unhcr.org/syriarrp6/midyear/docs/syria-rrp6-midyear-full-report.pdf
4. http://www.unhcr.org/syriarrp6/midyear/docs/syria-rrp6-midyear-full-report.pdf
5. http://data.unhcr.org/syrianrefugees/download.php?id=7654
6. http://data.unhcr.org/syrianrefugees/download.php?id=8406
7. http://data.unhcr.org/syrianrefugees/download.php?id=8407
8. https://s3.amazonaws.com/unhcrsharedmedia/2015/2015-4+million+syrian+refugees/2015-07-09-4-million-syrian-refugee.png
9. http://data.unhcr.org/syrianrefugees/download.php?id=10002
10. http://data.unhcr.org/syrianrefugees/download.php?id=10418