Πράσινος μετασχηματισμός τώρα

Βυθιζόμαστε σε έναν κυκεώνα αρνητικών εξελίξεων. Τα success stories παραμένουν μακέτες καλά κρυμμένες στη φαντασία των κυβερνώντων. Δημόσιες επιχειρήσεις και γη πωλούνται σε τιμές ευκαιρίας, μα δεν συγκινούν τους επενδυτές. Και πως θα μπορούσε άλλωστε. Γνωρίζουν τη δεινή θέση της χώρας. Απλά περιμένουν να πέσει κι άλλο το τίμημα.

Όμως ταυτόχρονα με την οικονομική κρίση εξελίσσεται και η οικολογική κρίση, σε όλο τον πλανήτη. Οι εκπομπές αερίων θερμοκηπίου συνεχίζουν να αυξάνονται. Ο πλανήτης θα πρέπει να είναι σε θέση να θρέψει 9 δις ανθρώπους το 2050. Μια άτυπη μάχη λαμβάνει χώρα. Από την μια η ανάγκη των πολιτών στις αναπτυσσόμενες χώρες να βελτιώσουν το βιοτικό τους επίπεδο, από την άλλη ο αγώνας των πολιτών στις ανεπτυγμένες χώρες να συγκρατήσουν το δικό τους βιοτικό επίπεδο στο ύψος που είχαν συνηθίσει τα τελευταία 30 χρόνια. Μεγάλος χαμένος το περιβάλλον. Το μακροπρόθεσμο συμφέρον θυσιάζεται στο βραχυπρόθεσμο όφελος. Δασικές εκτάσεις αποψιλώνονται, εδάφη καταστρέφονται, θάλασσες, λίμνες, ποτάμια υποβαθμίζονται, σε μια προσπάθεια των ανθρώπων να εκμεταλλευτούν στο έπακρο τους φυσικούς πόρους. Όμως αυτοί δεν είναι ανεξάντλητοι. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι το περιβάλλον σε καιρό κρίσης είναι πολυτέλεια. Δεν θα μπορούσαν να κάνουν μεγαλύτερο λάθος.

Θα πρέπει να δεχθούμε πως δεν πρόκειται να γυρίσουμε στο προ κρίσης οικονομικό επίπεδο. Θα πρέπει να δεχθούμε επίσης πως η οικονομική κατάσταση δείχνει να επιδεινώνεται για όλες τις ανεπτυγμένες χώρες τα επόμενα χρόνια. Ο ανταγωνισμός σε φθηνά προϊόντα και υπηρεσίες έχει κριθεί και ο πυρήνας της ευρωζώνης δεν ανήκει στους νικητές. Κίνα, Ινδία, Ινδονησία, Τουρκία, Βραζιλία, Νότια Αφρική κυριαρχούν.

Σε αυτές τις συνθήκες, η μόνη διέξοδος για τη χώρα είναι η επανεφεύρεση της ίδιας της χώρας. Ο σχεδιασμός από το μηδέν πάνω σε καινούρια βάση. Με μοχλό την καινοτομία και την ποιότητα. Με μοχλό το μεγάλο συγκριτικό μας πλεονέκτημα που δεν μπορεί να είναι τίποτα άλλο παρά το περιβάλλον. Στον τουρισμό, την γεωργία, τις υπηρεσίες και τα παραγόμενα προϊόντα, το περιβάλλον φαίνεται και μπορεί να είναι η κινητήρια δύναμη.  

Όμως η επιτυχία δεν μπορεί να έρθει μέσα από πασαλείμματα σαν αυτά που έχουμε συνηθίσει να μας σερβίρει η εκάστοτε κυβερνητική μηχανή. Δεν μπορεί να έρθει από τη μια στιγμή στην άλλη. Για να μετασχηματίσουμε την οικονομία θα πρέπει να περιγράψουμε το όραμα και τα βήματα που θα μας οδηγήσουν εκεί. Αλλά πριν το πράξουμε θα πρέπει να καταγράψουμε τους λόγους για τους οποίους δεν μπορούμε να βαδίσουμε προς αυτή την κατεύθυνση και να φροντίσουμε να τους εξαλείψουμε.

Οι λόγοι δεν αφορούν μόνο την πράσινη αλλαγή της χώρας, αλλά οποιαδήποτε προσπάθεια διοικητικής και κοινωνικής μεταρρύθμισης. Είναι οι λόγοι τους οποίους,  όντας τόσο βαθιά βουτηγμένες σε αυτούς, δεν μπόρεσαν να αγγίξουν οι κυβερνήσεις της εποχής του μνημονίου. Αδιαφάνεια, Διαφθορά, Ανύπαρκτος ή ανεπαρκής σχεδιασμός, Νόμοι που δημιουργήθηκαν για να μην τηρούνται, Πολυνομία, Αλληλοσυγκρουόμενοι νόμοι, Πολλά παραθυράκια στη νομοθεσία και φωτογραφικές διατάξεις, Γκρίζες ζώνες κατά παραγγελία, Ευκαιριακές πρακτικές αρπακτικών, Γραφειοκρατία, Λογική ενός παρωχημένου παραγωγισμού που με τη σειρά του μετατρέπεται σε παραγοντισμό, Μηδενική έμφαση στην έρευνα και την τεχνολογία (R&D) και Ανυπέρβλητα εμπόδια στην καινοτομία, Συγκρουόμενα επενδυτικά συμφέροντα, Απροθυμία των ‘βαρόνων’ για καλύτερη αναδιανομή εισοδημάτων και επιχειρηματικών ευκαιριών, Ελάχιστη τεχνογνωσία και χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης εργαζομένων σε όλους τους τομείς, Έλλειψη ενημέρωσης πολιτών και αδυναμία κατανόησης του διακυβεύματος αλλαγής κατεύθυνσης. Και σαν να μην έφταναν αυτά η κρίση καθιστά την επιβίωση πρωταρχικό μέλημα, όμως παράλληλα αντί να οδηγεί σε αλληλεγγύη και διάθεση για περισσότερη δημοκρατία, επιφέρει ατομικισμό και απολυταρχικές μεθόδους διακυβέρνησης. Η κοινωνία τέλος συνήθισε να τα περιμένει όλα από το κράτος, αγνοώντας τα οφέλη της κινητοποίησης πέρα και έξω από κρατικούς-κομματικούς μηχανισμούς.

Αν δεν αλλάξουν τα παραπάνω δεν μπορούμε να ελπίζουμε. Από την άλλη ακόμα κι αν αλλάξουν τα παραπάνω, δεν θα πρέπει να περιμένουμε πολλά αν εξακολουθήσουμε να επιμένουμε βρώμικα  και να τοποθετούμαστε λάθος στρατηγικά.

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, δεν μπορούμε μονομιάς να μετασχηματίσουμε πλήρως την οικονομία μας. Ας ξεκινήσουμε με τη δημιουργία των εργαλείων που θα μας βοηθήσουν να το πράξουμε. Κωδικοποίηση της νομοθεσίας, ολοκλήρωση τω ν απαραίτητων βάσεων δεδομένων λήψης αποφάσεων, πλήρης αυτοματοποίηση διαδικασιών, κατάρτιση και ενδυνάμωση των ελεγκτικών μηχανισμών, γενναία αναθεώρηση του χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού είναι τα πρώτα βήματα.

Παράλληλα με αυτά ας ξεκινήσουμε την ταχύρυθμη μετεκπαίδευση παλιών και νέων αγροτών και γενικότερα  εργαζομένων σε όλους τους κλάδους για υιοθέτηση φιλικών προς το περιβάλλον (και την υγεία) πρακτικών, την δημιουργία (ή υιοθέτηση) συστημάτων πιστοποίησης σε διατροφή, καλλιέργειες, προϊόντα και υπηρεσίες, ώστε να προκρίνεται και κυρίως να αποδεικνύεται η ποιότητα. Ας δώσουμε αρχικά προτεραιότητα στις πράσινες δράσεις που αποφέρουν τις περισσότερες θέσεις ανά καταναλισκόμενο ευρώ (πχ. στην εξοικονόμηση ενέργειας και στην επαναστελέχωση της πρωτογενούς παραγωγής). Ας δώσουμε έμφαση στην καινοτομία, όχι δημιουργώντας ένα κακέκτυπο Σίλικον Βάλει, αλλά απλά και μόνο με τη δημιουργία του κατάλληλου επιχειρηματικού περιβάλλοντος και την προσέλκυση φοιτητών και γενικότερα νέων, διψασμένων για διακρίσεις.

Ας τα πράξουμε όλα αυτά έχοντας μια ξεκάθαρη κατεύθυνση, μακριά από ευκαιριακές δράσεις και συμμαχίες. Να θέσουμε στόχους σε επίπεδο δεκαετίας και ακόμα παραπέρα. Απεξάρτηση από ορυκτά καύσιμα. Ποιοτικά αγροτικά προϊόντα. Προστασία βιοποικιλότητας. Σταδιακή απομάκρυνση από βρώμικες επενδύσεις.

Έχουμε τη δυνατότητα να τα καταφέρουμε αρκεί να σταματήσουμε να κοιτάμε και να σχεδιάζουμε σε βάθος διετίας κ τριετίας. Ας πείσουμε τον κόσμο και κυρίως ας πείσουμε τους εαυτούς μας πως τα παιδιά μας χρειάζεται να δουν από εμάς όραμα, τόλμη, πίστη για το μέλλον.

 Έτσι και μόνο έτσι θα καταφέρουμε το re-branding της χώρας∙ μέσα από τον πράσινο μετασχηματισμό της. Δεν έχουμε τίποτα να χάσουμε, παρά μόνο να κερδίσουμε. 

ΥΓ. Ηθελημένα δεν αναλύθηκε το πολλά υποσχόμενο ζήτημα των κοινωνικών επιχειρήσεων και των αλληλέγγυων δομών. Και εκεί μέσα υπάρχει εύφορο έδαφος. Αλλά αυτό σε άλλο κείμενο.

* Το άρθρο δημοσιεύτηκε σήμερα, 07.07.2013, στο ένθετο "Οικοτριβές" της Αυγής της Κυριακής.