Η ολίγον τι μεσιανική θεώρηση του μαρξισμού πρεσβεύει -σε πολύ γενικές γραμμές και πολύ χονδροκομμένα- ότι οι άνθρωποι είναι καταδικασμένοι να υποφέρουν, να περάσουν από πολλές φάσεις εκμετάλλευσης καπιταλιστικής υφής, έως ότου γίνει εφικτή η εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου, η οποία με τη σειρά της θα παραδώσει τα ηνία στην "αταξική" κοινωνία, που αποτελεί και το ζητούμενο. Τότε θα έλθει ουσιαστικά το "τέλος της ιστορίας", τότε δεν θα υπάρχουν διαχωρισμοί και όλοι οι άνθρωποι θα μπορούν να απολαύσουν τα ίδια αγαθά από την ίδια πηγή, είτε μιλάμε για υλικούς, είτε για πνευματικούς πόρους.
Ήταν αυτή η μαρξιστική θεωρία που δημιούργησε ρεύμα, που συνένωσε εν πολλοίς όσους πολίτες του κόσμου αποκαλούνται μέχρι σήμερα "αριστεροί".
Ένα από τα αποστάγματα του μαρξισμού, η καρτερική ενατένιση του αύριο γνωρίζοντας ότι θα υποφέρεις σήμερα για να απολαύσουν τα παιδιά σου, αποτελεί βασικό γνώρισμα -τουλάχιστον θεωρητικά- της αριστεράς. Είναι ίσως μια από τις κυριότερες αιτίες του αιώνιου διαχωρισμού αριστεράς και δεξιάς, μαρξισμού (και λοιπών συνιστωσών) και φιλελευθερισμού. Γιατί αν η αριστερά υποτίθεται ότι -υπακούοντας στα μαρξιστικά κελεύσματα- καρτερεί για το αύριο, η δεξιά -πλήρως εναρμονισμένη με την έννοια του laissez faire- κοιτάει το σήμερα, προσδοκώντας (πάντα σε θεωρητικό επίπεδο) την μεγιστοποιήση των ωφελειών μέσα από τη διαδικασία (καπιταλιστικής) συσσώρευσης του πλούτου.
Εντάξει, παραδέχομαι ότι πλέον όλα τα παραπάνω δεν ανταποκρίνονται πλήρως στην πραγματικότητα, μια πραγματικότητα όχι αταξική, αλλά με το παραπάνω "απολιτίκ".
Σε κάθε περίπτωση, τι πρέπει να κάνουμε όλοι μας -και κυρίως η αριστερά- για ένα θέμα που πρέπει να λυθεί σήμερα, υπό συνθήκες καπιταλισμού;
Αναφέρομαι στην παγκόσμια περιβαλλοντική υποβάθμιση aka την κλιματική αλλαγή, ένα θέμα που δεν χωράει αναβολές, ένα πρόβλημα που απαιτεί λύσεις σήμερα, μια αυριανή χίμαιρα που επιβάλλει σημερινές αποφάσεις ακόμα και οδυνηρές.
Γιατί αν δεχθούμε ότι υπάρχουν γενιές ανθρώπων που "μαρξιστικά" αντέχουμε να θυσιαστούν, ώστε οι μελλοντικές να απολαύσουν τα "οφέλη" της θυσίας, δεν ισχύει το ίδιο για το περιβάλλον. Δεν υπάρχουν γενιές "περιβάλλοντος". Υπάρχει μόνο ένα, που πρέπει να σωθεί σήμερα, για να απολαύσουν αύριο τα παιδιά μας τις χαρές της ζωής.
Πως απαντά σε αυτό η αριστερά του σήμερα; Μπαίνει στη διαδικασία παροχής προτάσεων και λύσεων για το περιβάλλον, αποδεχόμενη ότι δεν έχουμε καιρό για χάσιμο, αν και αντιλαμβανόμενη ότι αυτό θα λάβει χώρα εντός ενός παγκοσμιοποιημένου και νεοφιλελεύθερου πλαισίου;
Φοβάμαι πως για όλα αυτά η αριστερά του σήμερα, και πιο συγκεκριμένα η αριστερά της Ελλάδας, απαντά αμήχανα, πετώντας το μπαλάκι στη εξέδρα, αντιδρώντας εύκολα, προτείνοντας πολύ δύσκολα. Προτάσσοντας το γενικό "η μόνη σωτηρία του περιβάλλοντος βρίσκεται στον κομμουνισμό ή τον σοσιαλισμό". Υιοθετώντας "δίκαιους" και "αδίκους", αρκεί αυτοί να βρίσκονται προσωρινά στην από εδώ όχθη. Θεωρώντας παρόλα αυτά ότι νομοτελειακά η προστασία του περιβάλλοντος είναι προνόμιο της αριστεράς.
Χαίρω πολύ! Λέω και πάλι ότι ο χρόνος εξαντλείται, δεν μπορούμε να περιμένουμε το σοσιαλισμό, δεν μπορούμε να αναμένουμε την ανάνηψη του κομμουνισμού, για να αντιστρέψουμε τις χειρότερες επιπτώσεις από την αλλαγή του κλίματος.
Τι προτίθεται να πράξει η αριστερά σήμερα για να αποφύγουμε τις περιβαλλοντικές ταπεινώσεις του αύριο, χωρίς συνάμα να πάθει αφλογιστία το ιδεολογικό της οπλοστάσιο;
Ίδου η Ρόδος, ιδού και το πήδημα.
4 σχόλια:
Εύγε για το πολύ ωραίο ιστολόγιό σου, το οποίο ανακάλυψα μόλις σήμερα το πρωί. Ένα σύντομο σχόλιο και μία ερώτηση:
Πάντα με ξένιζε ο σφετερισμός της "οικολογικής ιδεολογίας" εκ μέρους της αριστεράς, ειδικά σε εποχές όπου περιβαλλοντικά μέτρα βασισμένα στις λειτουργίες της ελεύθερης - πλην επαρκώς εποπτευόμενης αγοράς - δείχνουν ότι έχουν τη δική τους αξιοσημείωτη δυναμική.
Εάν είχες την πολυτέλεια του χρόνου θα περίμενες την ανάνηψη του κομμουνισμού (και αν ναι, ποιού κομμουνισμού;) και τη δικτατορία του προλεταριάτου μπας και σωθεί το περιβάλλον;
Στην παρούσα κατάσταση δεν υπάρχει περιθώριο για ρητορικά ερωτήματα και άρα για ρητορικές απαντήσεις. Από την άλλη, θεωρώ προσωπικά ξεπερασμένη από την ιστορία την αναμονή για την "δικτατορία του προλεταριάτου" που πιθανότατα δεν θα έλθει ποτέ. Η δημοκρατία όμως σήμερα νοσεί. Και η οικονομία της ελεύθερης αγοράς έχει επανειλημμένα αποδείξει ότι δεν μπορεί να φτάσει σε κατάσταση ισορροπίας, αλλά γεννά συνεχώς αντιφάσεις και ανισότητες. Η μέτρηση της ευημερίας με δείκτες άλλους πέραν του GDP, η δημοκρατικότερη εκπροσώπηση των πολιτών στη λήψη των αποφάσεων (μου αρέσουν μερικές από τις ιδέες της "περιεκτικής δημοκρατίας"), η επιβολή κανόνων στην αγορά και η επίβλεψη μέσω διαφανέστατων μηχανισμών είναι ο δρόμος που προτείνω εγώ. Αν αυτό σημαίνει μακροπρόθεσμα μετάβαση στην "δικτατορία των πολλών" δεν το ξέρω. Θεωρώ όμως ότι τότε δεν θα έχουμε ανάγκη λέξεων όπως "δικτατορία, άκρατος καπιταλισμός, αριστερισμός, εθνικισμός κτλ"
Οι ελεύθερες αγορές ξεκάθαρα έχουν την τάση να υπερβάλλουν (overshoot) και να διορθώνουν σχεδόν πάντα ετεροχρονισμένα σε ένα απροσδιόριστο χρονικό πλαίσιο. Η ελεύθερη αγορά όμως παραμένει ο πιο αποτελεσματικός μηχανισμός πληροφόρησης από τους καταναλωτές προς στους παραγωγούς, όσον αφορά στο τι θέλει να καταναλώσει μία κοινωνία, κάτι που ο οποιοσδήποτε κεντρικός «σοσιαλιστικός» μηχανισμός δεν είναι σε θέση να κάνει, εκ φύσεως, τουλάχιστον έτσι όπως τραγικά απέδειξε στην πράξη ο υπαρκτός σοσιαλισμός σοβιετικού τύπου. Το πρόβλημα δεν έγκειται μάλλον στην ίδια την ελεύθερη αγορά, αλλά στα υφιστάμενα θεσμικά, κανονιστικά και εποπτικά πλαίσια μέσα στα οποία λειτουργεί, καθώς και στην ψυχωτική εμμονή των επιχειρήσεων με τη μεγιστοποίηση του κέρδους. Από την άλλη πλευρά έχουμε να κάνουμε με κοινωνίες που διαμορφώνουν τα καταναλωτικά τους πρότυπα με βάση το τι θέλουν και όχι το τι όντως χρειάζονται. The more the better…and the tragedy of the commons is knocking our door…
Είμαι πεπεισμένος ότι ένα τέτοιο σύστημα δεν είναι οικολογικά βιώσιμο. Οικονομίες και οικονομικές πολιτικές που το μόνο που θέλουν είναι να τονώσουν την κατανάλωση για να επέλθει η υποτιθέμενη «ανάπτυξη» δεν μπορεί να είναι βιώσιμες σε βάθος χρόνου για τους ευνόητους, πλέον, λόγους. Έχοντας αναγνωρίσει τις τεράστιες αδυναμίες της υπαρκτής ελεύθερης αγοράς, προτείνω τον επαναπροσδιορισμό του θεσμικού της πλαισίου, τη ριζική αλλαγή της εταιρικής κουλτούρας και φυσικά της νοοτροπίας των καταναλωτών, χωρίς να φτάνω στο σημείο να θέλω την κατάργηση της ελεύθερης αγοράς. Να αντικατασταθεί με τι; Όχι πάντως με «κεντρικώς προγραμματιζόμενους» μηχανισμούς, μέσα στους οποίους «αλτρουιστικές» (?) ολιγαρχίες θα αποφασίζουν ποιος θα πάρει τι… και πόσο.
Θέλω κοινωνικά και περιβαλλοντικά υπεύθυνες επιχειρήσεις, ορθολογικούς καταναλωτές και ένα μη κερδοσκοπικό (!) χρηματοπιστωτικό σύστημα το οποίο θα έχει ως στόχο τη διευκόλυνση της κυκλοφορίας του χρήματος και τη κατεύθυνση πόρων σε ενέργειες κοινής ωφέλειας, τόσο περιβαλλοντικής όσο και ευρύτερα κοινωνικής. Ομπρέλα σε όλα αυτά, ένα επαρκές και ευέλικτο κράτος, διοικούμενο από δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις στις αποφάσεις των οποίων το «προλεταριάτο» θα συμμετέχει ενεργά και συστηματικά. Δε θεωρώ καν δημοκρατία αυτό που εμείς ζούμε επί της παρούσης. Υπάρχουν πιο γοητευτικά και ρηξικέλευθα συστήματα τα οποία θα μπορούσα άνετα να ασπαστώ, αλλά μπορεί να κατηγορηθώ για ουτοπισμό. Περισσότερα από κοντά.
Όσο για το πολύ εύστοχο σχόλιό σου περί ανικανότητας του GDP να αποτυπώσει το ευ ζήν, ίσως να βρεις ενδιαφέρουσα μία σχετικά πρόσφατη δουλειά μου ως φοιτητής στο «KinoDir», folder “My Dissertation”. Net National Income σε τόπο GDP, GNP, κλπ. ;)
Sorry για το "ανώνυμος" μπήκε εκ παραδρομής. It's me, John.
Δημοσίευση σχολίου